Maatschappelijke weerbaarheid: samen staan we sterker
In een tijd van toenemende klimaatcrises, cyberdreigingen en geopolitieke instabiliteit is één ding duidelijk: maatschappelijke weerbaarheid is niet langer alleen een verantwoordelijkheid van de overheid. Het vraagt om de inzet van de hele samenleving – bedrijven, overheden, maatschappelijke organisaties én burgers. Deze benadering staat bekend als de Whole of Society-aanpak.
Steeds vaker blijkt dat landen die deze benadering omarmen, beter voorbereid zijn op rampen en sneller kunnen herstellen. Maar wat houdt het precies in? En hoe kunnen we dit in Nederland structureel verankeren?
Wat betekent Whole of Society?
De Whole of Society-aanpak gaat uit van het idee dat crisisbeheersing alleen effectief is als alle schakels in de samenleving betrokken zijn. Dat betekent niet alleen inzet van hulpdiensten en overheid, maar ook:
- betrokkenheid van burgers via zelfredzaamheid en buurtinitiatieven;
- participatie van bedrijven via kennis, infrastructuur en middelen;
- samenwerking met maatschappelijke organisaties voor opvang en ondersteuning.
Belangrijk is daarbij het besef dat burgers vaak ook professionals zijn binnen bedrijven. Als we burgers willen betrekken, dan kunnen we hen vaak het beste bereiken via hun rol op de werkvloer – als medewerker, leidinggevende of ondernemer. Bedrijven vormen daarmee een cruciale schakel in het versterken van weerbaarheid.
Volgens de Landelijke Agenda Crisisbeheersing (2024) moeten we maatschappelijke weerbaarheid versterken door samenhang tussen domeinen te creëren. Dat vraagt om meer dan reactief optreden: het vereist gezamenlijke voorbereiding, training en bewustwording in vredestijd.
Waarom is deze benadering nodig?
De risico’s waarmee Nederland te maken heeft – zoals overstromingen, pandemieën en cyberaanvallen – zijn complex en grensoverschrijdend. Traditionele top-down crisisstructuren schieten vaak tekort in flexibiliteit en snelheid.
Het rapport Wendbare Crisisbeheersing van het NIPV benadrukt het belang van adaptief vermogen. Juist in onzekere situaties blijkt het cruciaal dat actoren zelfstandig én in samenwerking kunnen handelen. Zo ontstaan veerkrachtige netwerken die niet alleen reageren, maar ook anticiperen.
Een goed voorbeeld is de manier waarop lokale netwerken van burgers en zorginstellingen in coronatijd samenwerkten aan het organiseren van voedsel, opvang en informatiestromen. Die dynamiek kan een blauwdruk zijn voor toekomstige crises.
Tegelijkertijd blijkt horizontale oriëntatie essentieel. Nu werken veel partijen nog in hun eigen ‘silo’. Bijvoorbeeld het Ministerie van Defensie en het bedrijfsleven opereren vaak gescheiden, terwijl ze juist zouden moeten samenwerken. De Militaire Spectator stelt daarom een geïntegreerde civiel-militaire samenwerking voor als alternatief voor het huidige gefragmenteerde systeem. Alleen door silo’s af te breken en echte verbindingen te leggen, kunnen we effectief handelen in crisistijd.
Wat betekent dit concreet voor Nederland?
Om de Whole of Society-aanpak effectief te maken, moeten we inzetten op:
- Bewustwording en opleiding: burgers, bedrijven en instellingen moeten weten wat hun rol is in crisisvoorbereiding;
- Oefeningen en simulaties: van grootschalige overstromingsoefeningen tot cybercrisissimulaties waarbij overheid en bedrijven samen trainen;
- Lokale netwerken versterken: via veiligheidsregio’s en maatschappelijke organisaties kunnen we veerkracht opbouwen;
- Vertrouwen en transparantie: duurzame samenwerking vraagt om open communicatie, gedeelde doelen en gezamenlijke leerprocessen.
Cruciaal is dat we daarnaast komen tot een heldere nationale behoeftestelling. Wat is er écht nodig op landelijk niveau? Nu handelt iedere organisatie – van waterschappen tot veiligheidsregio’s – vaak vanuit de eigen invalshoek. Alleen met een gezamenlijke visie kunnen we komen tot gecoördineerde acties en prioriteiten.
De Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) benadrukt in haar rapportages dat weerbaarheid begint met onderling vertrouwen tussen overheid, burger en marktpartijen.
De rol van ICA: bruggenbouwer in de samenleving
De Infra Capacity Alliance (ICA) ondersteunt de Whole of Society-benadering door publieke en private partners te verbinden op het gebied van infrastructuur, technologie en noodhulp. We investeren in kennisdeling, gezamenlijke innovatie en het versterken van lokale en landelijke netwerken. Alleen samen kunnen we écht voorbereid zijn op wat komt.
Maatschappelijke weerbaarheid is geen project, maar een mindset. Nederland heeft alle ingrediënten om deze integrale aanpak te laten slagen, mits we de handen ineenslaan.
Bronvermelding
- Landelijke Agenda Crisisbeheersing (2024) – www.nctv.nl
- Rapport Wendbare Crisisbeheersing – www.nipv.nl
- EU Civil Protection Mechanism – www.europa.eu
- EU Preparedness Union – ec.europa.eu
- Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) – www.wrr.nl
- Militaire Spectator – militairespectator.nl/artikelen/naar-geintegreerde-civiel-militaire-samenwerking
